U Muzeju nauke i tehnike izložba O fabrikama i radnicima

Muzej nauke i tehnike i Muzej Jugoslavije predstavljaju drugi deo zajedničke izložbe „O fabrikama i radnicima“, posvećenu industrijalizaciji na teritoriji današnje Srbije od njenih početaka do danas. Ova važna i složena tema predstavljena je iz različitih perspektiva - od društveno-političke, kulturne i istorijske, do tehničko-tehnološke. 

Prvi deo izložbe u Muzeju Jugoslavije otvoren je 01. decembra, a drugi deo postavke, u Muzeju nauke i tehnike, 07. decembra 2021. godine.

Izložbu je pripremio kustoski tim ova dva muzeja: Ada Vlajić i Rifat Kulenović iz Muzeja nauke i tehnike i Jovana Nedeljković i Radovan Cukić iz Muzeja Jugoslavije, objavila je Turistička organizacija Srbije. 

U fokusu kustosa Muzeja nauke i tehnike je tehnologija sa procesima proizvodnje, a kustosi Muzeja Jugoslavije posmatrali su industriju kao složeni oblik udruživanja ljudi. Stoga ovu izložbu čine dva komplementarna dela kroz dve postavke paralelno priređene u oba muzeja.

„Dve institucije kulture povezala je želja da istražuju i prikažu javnosti industrijsko nasleđe koje je važan deo aktuelnog naučno-tehničkog i kulturnog nasleđa. Ovim fenomenom bave se oba muzeja, Muzej nauke i tehnike, matičan za istoriju nauke, tehnike i tehnologije i Muzej Jugoslavije, matičan za društvenu istoriju i jugoslovensko nasleđe. Polja istraživanja ovih ustanova se preklapaju i međusobno obogaćuju”, ističu Neda Knežević, direktorka Muzeja Jugoslavije i Rifat Kulenović, muzejski savetnik Muzeja nauke i tehnike.

Izložba može da se prati kroz pet industrijskih lokaliteta, koji na paradigmatičan način predstavljaju razvoj i funkcionisanje industrije na ovim prostorima u različitim istorijskim, političkim i društvenim okolnostima. Biće prezentovana raznovrsna građa koju čine industrijski proizvodi, brojne fotografije koje svedoče o različitim aspektima fabričkog života i video-materijal, dok drugi predmeti i dokumentacija prikazuju rudnike u Boru i Majdanpeku, tekstilnu industriju u Leskovcu, Elektronsku industriju Niš, Kombinat Servo Mihalj u Zrenjaninu i Vojno-tehnički zavod u Kragujevcu.

„Lokaliteti su ciljano odabrani kako bi se kroz specifičnosti njihovog razvoja prikazali brojni fenomeni koji se vezuju za proces industrijalizacije: uloga kapitala (privatnog/trgovačkog, državnog, stranog), položaj radničke klase, radnički standard i (prinudni) rad, prirodna uslovljenost industrije i promene u prirodnoj sredini koje nastaju industrijskim delovanjem, kao i veza industrije i nauke”, navode kustosi i kustoskinje izložbe i dodaju:

„Lokaliteti verodostojno odslikavaju društvene promene, jer su u procesima privatizacije i deindustrijalizacije uglavnom svi prestali da postoje ili su opstali u značajno izmenjenom obliku. Institucionalna briga da se ovo nasleđe sačuva u najvećem broju slučajeva je izostala i, nažalost, postoji mali broj dobrih primera zaštite. To nas je i motivisalo da se bavimo ovim nasleđem.”

Upravo zbog kompleksnosti teme, izložba se realizuje u saradnji dve institucije i na dve lokacije. Muzej Jugoslavije fokusira se na industriju posmatranu kroz prelamanje složenih, pre svega, društvenih i političkih odnosa, dok je na izložbi u Muzeju nauke i tehnike akcenat stavljen na tehnologiju i procese proizvodnje. 

Izložbu „O fabrikama i radnicima“ zajednički organizuju Muzej Jugoslavije i Muzej nauke i tehnike u želji da, na odabranim primerima industrijskog nasleđa, kompleksnu temu industrije sagledaju iz više perspektiva.

U pripremi izložbe takođe su učestvovali: Mira Luković, Mira Ninošević, Dragan Stojmenović i Stevan Golubović.

Autorka postavke u oba muzeja je Breda Bizjak, dok je za grafičko oblikovanje bio je zadužen Saša Pančić. 

Realizaciju izložbe omogućilo je Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije. Za pomoć u pripremi izložbe i na pozajmljenoj građi autori i autorke zahvaljuju: Narodnom muzeju Leskovac, Muzeju rudarstva i metalurgije Bor, Narodnoj biblioteci Bor, Muzeju Stara livnica u Kragujevcu, Vojnom muzeju, Arhivu Jugoslavije, Narodnom muzeju Zrenjanin, Narodnoj biblioteci Srbije, Republičkoj ustanovi Filmske novosti, Programskom arhivu RTS, Rudarsko-geološkom fakultetu u Beogradu, Mariji Milošević, Aleni Zdravković, Rastku Stefanoviću, Gordani Stojanović, Draganu  Pavloviću, Branislavu Markušu, Tomislavu Đurinu i Veliboru Ikodinoviću.