Posleratna istoriografija pod lupom

Evropska perspektiva koja važi za sve zemlje Zapadnog Balkana utvrđena je u Lisabonskom sporazumu, tako da se taj model neće menjati. Zemlje Zapadnog Balkana imaju evropsku perspektivu, mogu postati članice EU ako ispune uslove, što, dakle, zavisi od samih država – rekao je krajem prošle godine ambasador Nemačke u Beogradu Tomas Šib za beogradske medije.

Koliko je EU otvorena za nove članice, možda ćemo imati prilike da nešto jasnije vidimo ove godine. Hrvatska je započela svoje šestomesečno predsedavanje Evropskoj uniji i za taj period, kako se moglo čuti od hrvatskih zvaničnika, predviđeno je više od 150 konferencija i sastanaka, među kojima i samit EU i država Zapadnog Balkana u maju ove godine. Prema rečima hrvatskog premijera Andreja Plenkovića, predsedavanjem Hrvatska zaokružuje i prve tri decenije savremene hrvatske istorije.

Savremena istorija

Upravo ta savremena istorija bila je jedna od glavnih tema nedavno završenih predsedničkih izbora u Hrvatskoj. A u sklopu te teme svakako i Srbi – kao agresorski narod, Srbi koji „uživaju sva prava” u novoj Hrvatskoj, pa im zato treba smanjiti ta prava… Poznavaoci prilika reći će da je pojavljivanje ideja NDH u javnosti očekivana.

– Pojavljivanje ideja NDH direktna je posledica politike koja se vodi od 1990. i koja je vrhunac doživela u „Bljesku” i „Oluji”, akcijama koje imaju dosta sličnosti s operacijom TRIO, koja je dovela do masakra i proterivanja Srba s njihovih ognjišta 1942. Akcije su slične jer su planirane na najvišem nivou i kao krajnji cilj imale čišćenje teritorije od Srba. Da smo znali nešto više o tim događajima i da komunistička istoriografija nije ćutala o njima, možda nam se „Oluja” ne bi desila – kaže na početku razgovora za „Srpsku ekonomiju” mr Predrag Ostojić, istoričar.

Tuđmanova ideja o samostalnoj i nezavisnoj državi Hrvatskoj bila je, između ostalog, da Srba u Hrvatskoj bude tri odsto. Ostojić smatra da je taj cilj već realizovan.

– U Hrvatskoj se uglavnom teži tom cilju, koji je, u stvari, i realizovan tokom 20. veka. Počelo je ubistvom Franca Ferdinanda u Sarajevu 1914, posle kojeg je usledio masovni pogrom Srba ne samo u Bosni već i u Hrvatskoj, u Zagrebu i drugim mestima. Nastavljeno je u NDH onom čuvenom krilaticom „trećinu Srba pobiti, trećinu proterati i trećinu pokatoličiti”. Potom je došao raspad Jugoslavije, borba za Titovo nasleđe i ponovo masovan pogrom Srba iz Hrvatske. Uzmite popise stanovništva u Primorskoj i Savskoj banovini, površinu Banovine Hrvatske iz 1939. i Republike Hrvatske iz doba Josipa Broza, pa ćete videti da je Hrvatska jedina zemlja koja je izgubila rat kao NDH, a u poređenju s Banovinom Hrvatskom proširila svoju teritoriju za više hiljada kilometara kvadratnih (Baranja, Međumurje, Dubrovnik), te da se procenat Srba drastično smanjio i da je sveden gotovo na statističku grešku. Cilj je ostvaren i mislim da smo i mi znatno doprineli tome – objašnjava naš sagovornik.

Mnogo nedorečenog

Na pitanje da li možemo reći da je period od 1941. do 1945. u istoriji srpskog naroda prepun nedorečenosti, kontroverzi i mitova, naš sagovornik ističe da je posleratna istoriografija sve do devedesetih godina prošlog veka bila nekritički prikazana.

– Mi možemo slobodno reći da je period 1941–1945. u posleratnoj istoriografiji sve do devedesetih godina prošlog veka bio nekritički prikazan, što je za posledicu imalo stvaranje mitske slike o događajima i ljudima tog vremena. Nažalost, upravo o tom periodu posleratni publicisti, memoaristi i kvaziistoričari stvorili su sliku koja se i danas u sklopu filmske produkcije prikazuje mladim ljudima, koji mogu da gledaju serijal „Otpisani”, film „Užičku republiku”, u kome u borbama na Kadinjači 29. novembra 1941. Radnički bataljon uništava desetine nemačkih tenkova i stotine vojnika braneći prilaze Užicu. U stvarnosti Nemci imaju dva mrtva i nekoliko ranjenih, a oko 240 pripadnika Radničkog bataljona gine štiteći Titovo izvlačenje iz Užica, dok Nemci iz pravca Požege već ulaze u taj grad… Toga je mnogo, tako da je veći broj istoričara koji se bave savremenom istorijom, s jedne strane, suočen s borbom za kritički prikaz naše prošlosti, a s druge, permanentno izložen napadima još uvek ideološki ostrašćenih „istoričara” koji ih napadaju u najboljem slučaju kao revizioniste – kaže Ostojić.

Složeni procesi i događaji posebno su bili dramatični na teritoriji NDH, gde je građanski rat osim ideološke poprimio i nacionalnu i versku dimenziju. Iz države bratstva i jedinstva koja je bila stvorena, loše stvari iz prošlosti „morale” su pod tepih, pa je tako i ustaški zločin u Starom Brdu kod Višegrada 1942. o kome je Ostojić nedavno napisao knjigu, jednako kao i hercegovačke jame ili pokolj u NDH, bio potisnut. Ipak, početkom devedesetih „zaboravljene” teme opet se otvaraju.

– Drugi svetski rat je, u svakom slučaju, bio surov i uništavajući za sve ljude u Jugoslaviji bez obzira na nacionalnu ili versku pripadnost. Ipak, posebno se mora istaći stradanje srpskog naroda, koji je i u Velikom ratu, pa i u Drugom svetskom ratu, podneo najveće žrtve. Srbi su stradali na svim prostorima, ali je njihovo stradanje na teritoriji koju je obuhvatala samoproklamovana Nezavisna država Hrvatska bilo najveće. S današnjim saznanjima mi slobodno možemo govoriti o genocidu koji je za vreme ustaške vlasti poglavnika Ante Pavelića NDH sprovela nad „svojim građanima srpske nacionalnosti”. Pokušaj jedinstvenog otpora ustaškoj vlasti stvaranjem srpskog odbrambenog fronta kao odgovora na zverstva koja su činjena već od aprila 1941. poremećen je raskolom između ustanika, srpskih seljaka organizovanih u vojne četničke odrede i partizana, tj. komunista, koji su ubrzo po izbijanju otpora okupatorsko-ustaškoj vlasti pokušali da preuzmu vođstvo u ustaničkom pokretu i kanališu ga ka sprovođenju revolucije. Tako će već u kasnu jesen 1941. godine izbiti sukobi u jedinstvenom, uglavnom srpskom ustaničkom pokretu, koji će u proleće 1942. prerasti u otvoreni rat i omogućiti ustašama da lakše izvrše započetu misiju čišćenja teritorije NDH od Srba. Tako su se desile i krajiške i hercegovačke jame u koje su ustaški bojovnici bacili na hiljade srpske nejači, tako su se desili i pokolji od kojih je onaj u Starom Brodu najveći. Dvostruki zločin koji su izvršile ustaše i o kome je ćutala posleratna istoriografija... U slučaju Starog Broda, zločina koji se desio u drugoj polovini aprila 1942. nad srpskim civilima iz više opština sarajevsko-romanijskog područja (Olovo, Kladanj, Pale, Sokolac, Han Pijesak, Rogatica, Višegrad i delovi Goražda) i zločina koji se desio u prvoj polovini aprila 1942. u nekoliko opština iz tzv. područja Luka Drine (Vlasenica, Milići, Drinjača, Bratunac i Srebrenica) može se govoriti o srpsko-srpskom sukobu koji je oslabio odbrambeni front i posle koga su civili nezaštićeni bili izloženi zločinu koji je svoj vrhunac doživeo u selima Stari Brod i Miloševići na Drini – kaže na kraju Predrag Ostojić.