Ima li rešenja za nestabilnost tla?

Nijedna reč ne može da opiše stravične prizore koje iza sebe ostavljaju klizišta ili zemljotresi. Zemlja koja guta čitava domaćinstva, rascepi koji kidaju puteve, vodovodnu i drugu infrastrukturu. Porodice ostaju bez krova nad glavom, prihoda, jer se gube poljoprivredni usevi, stoka, nestaju industrijske zone. Setite se poplava i odrona u Srbiji pre sedam godina ili klizišta u Kini ili Italije i razornog zemljotresa 2016. ili nedavnih potresa u Hrvatskoj i na Novom Zelandu. Šta se to dešava sa tlom Evrope i sveta? Odgovor smo potražili u Geološkom zavodu Srbije jednoj od naučnih institucija čiji se stručnjaci bave geohazardima.

Prvi čovek Geološkog zavoda Srtbije prof. dr Dragoman Rabrenović za Srpsku ekonomiju kaže da su prirodni procesi nestabilnosti terena izraženi u obliku klizišta, odrona, tecišta, zastupljeni na oko 30 do 35 procenata teritorije Srbije.

- Među njima najzastupljeniji su procesi kliženja. Uzroci za to su brojni, pre svega sama geološka građa naših terena, na osnovu koje se mogu izdvojiti specifične geotektonske celine na kojima se događaju razni oblici geohazarda. Poznato je da su se najdublja klizišta formirala u sedimentnim kompleksima najmlađih geoloških perioda u neposrednom priobalju Save i Dunava, u pobrđu Šumadije - Kolubara, Tamnava, Zapadna Morava, u vulkanogeno-sedimentnom kompleksu dolina Ibra i Lima, u škriljavom kompleksu sliva Drine i Južne Morave.

Sagovornik dodaje da veliki broj pojave klizišta koja ugrožavaju stambenu, energetsku, vodoprivrednu i industrijsku infrastrukturu mogu da izazovu atmosferske padavine, neadekvatna građevinska aktivnost na uslovno stabilnim delovima terena, ali rudarske aktivnosti.

Katastar klizišta

Pamtimo 2014. godinu i poplave koje su pokrenule mnogobrojna klizišta u Srbiji. Tog aprila i maja na teritoriji Srbije zabeležene su rekordne kumulativne padavine, priča Rabrenović i naglašava da je bilo aktivirano više od 3.000 klizišta samo u zoni ciklona “Tamara”( reč je o ciklonu koji se smatra najkišovitijim od kada se obavljaju metereološka merenja u Srbiji).

Sagovornik Srpske ekonomije otkriva šta se od tada do danas u toj oblasti uradilo da se smanje rizici.

- Ministarstvo rudarstva i energetike pokrenulo je projekat „Katastar klizišta i nestabilnih padina teritorije Srbije” koji realizuje upravo Geološki zavod. Koncepcija našeg istraživanja prilagođena je Safe Land projektu koji razvija metodologiju kvantitativne procene rizika, kao i metode i postupke za prikazivanje klizišta na lokalnom, regionalnom i evropskom nivou. Na taj način se poboljšava mogućnost predviđanja opasnosti od klizišta sa izdvajanjem rizičnih zona čime idemo u korak sa INSPIRE direktivom EU. Do sada je na teritoriji Republike Srbije registrovano više od 22.000 klizišta.

Saznajemo takođe, da je Geološki zavod u saradnji sa Rudarsko-geološkim fakultetom uradio Preliminarnu kartu hazarada od klizišta koju čine podaci o klizištima u 27 ciljnih opština u Srbiji. Sagovornik izdvaja i stručnu pomoć lokalnim samoupravama, Republičkom štabu za vanredne situacije, ali grupi za izradu Jedinstvene metodologije za procenu šteta od elementarnih nepogoda. On navodi i da problem predstavlja nedostatak novih kadrova na čemu će, prema njegovim rečima raditi zajedno sa nadležnim ministarstvom.

Šumadijska oblast i zapadni obod Karpata

Od početka godine region potresaju zemljotresi. Tlo se ne smiruje. Dr Rabrenovića pitali smo da li na tom polju Geološki zavod može dati doprinos i u čemu se taj doprinos ogleda.

- Razorna dejstva jakih i snažnih zemljotresa sve više nas upućuje na potrebu seizmičke regionalizacije terena Srbije, posebno urbanih sredina i industrijskih oblasti. Suština je u utvrđivanju trusnih karakteristika jednog područja, pre svega, u izdvajanju površina različitih inteziteta zemljotresa, kako bi se izgradnja objekata u takvim sredinama usaglasila sa seizmičkim zahtevima samog terena. Ovim problemom više se bavi Seizmološki zavod. Ipak i u Geološkom zavodu proučavamo stanje i odnose u okviru zemljine kore teritorije šireg dela jugoistočne Evrope, a time i terena Srbije. Ispoljeni zemljotresi na prostoru Srbije vezani su za geotektonsku celinu Dinarida, Vardarsku zonu, Srpsko-makedonsku masu i Karpato-balkanidu. U tim oblastima proučavamo uzroke nastanka potresa, najčešće na trasama dugačkih regionalnih raseda. Svaki put kada se u području Mediterana aktivira neki vulkan, za posledicu može izazvati zemljotrese u marginalnim blokovima afričke ploče. Poslednji zemljotresi u Hrvatskoj upravo govore o oslobađanju nagomilane energije na razlomu Banjaluka-Petrinja-Sisak. U Srbiji se ističe Šumadijska oblast počev od Kosmaja, Lazarevca, Topole, Rudnika, Svilajnca, Kopaonika i dalje na jug. Drugi pojas jeste zapadni obod Karpato-balkanida.

Geološki zavod je pre 10 godina započeo izradu projekta od nacionalnog značaja “Karte seizmičke rejonizacije” koji je zbog nedostatka sredstava obustavljen.

Dragoman Rabrenović objašnjava da podrhtavanja u Zemljinoj kori nastaju kao posledica oslobađanja eneregije koja se prenosi putem talasa izazivajući pucanje u litosferi i pomeranje tla horizontalno i vertikalno. Ove pojave su karakteristične za mobilne delove mladih planinskih masiva, kao i za duboke razlome u okeanskim prostorima. Najčešći su i najjači tektonski zemljotresi koji čine 90 odsto svih potresa.